[Văn 9] Cảm nhận bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” của Nguyễn Khoa Điềm
BÀI LÀM
Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ trưởng thành trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Sáng tác của ông là sự hòa trộn giữa những cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng. Một trong những tác phẩm tiêu biểu cho khuynh hướng sáng tác của ông là bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ”. Tác phẩm khắc họa hình ảnh người mẹ Tà Ôi, chan hòa tình cảm yêu thương với ý chí chiến đấu và niềm tin vào ngày chiến thắng.
Bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” được Nguyễn Khoa Điềm sáng tác vào những năm 1971, khi nhà thơ đang chiến đấu chống Mỹ ở chiến khu miền tây tỉnh Thừa Thiên Huế. Như đã đề cập, bài thơ là lời hát ru những em bé dân tộc Tà Ôi “lớn lên trên lưng mẹ” ở vùng chiến khu Trị Thiên trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ cứu nước diễn ra quyết liệt. Lời hát ru có ba khúc, mỗi khúc đều mở đầu bằng hai câu hát ngọt ngào:
“Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi.
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ”.
Và kết thúc bằng lời ru trực tiếp của người mẹ:
“Ngủ ngoan a kay ơi!”.
Cách lặp đi lặp lại các câu đầu và cuối của từng đoạn với cách ngắt nhịp đều đặn tạo nên âm điệu của lời ru, nhịp điệu vương vấn trở đi trở lại kết hợp cùng giọng điệu trữ tình, thể hiện tình cảm triều mến tha thiết yêu con và ước vọng của mẹ.
Nhà thơ đã tập trung khắc họa hình ảnh người mẹ dân tộc Tà Ôi gắn với hình ảnh lao động cần cù: giã gạo nuôi bộ đội, tỉa bắp trên núi Ka-lưi, và có cả những khi “Mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng” vì bom đạn Mỹ. Bất kỳ hoàn cảnh nào, hình ảnh người mẹ cũng địu đứa con trên vai dù sự vất vả có nhân lên gấp bội nhưng nhờ có con, người mẹ có thêm động lực để làm được mọi việc.
Những hình ảnh cần cù ấy có lúc được tác giả sử dụng nghệ thuật tương phản để nêu bật lên gánh nặng mà người mẹ phải gánh vác trên vai: “Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ”, cho thấy sự tháo vát, đảm đang, trung hậu, với phẩm chất của người phụ nữ Việt Nam nói chung và phụ nữ Tà Ôi nói riêng.
Người mẹ Tà Ôi thương con thắm thiết. Tình yêu thương ấy thể hiện trong cả những hành động và những lời ru của mẹ. Địu con trên lưng, người mẹ làm lụng mọi công việc nặng nhọc và vất vả, thế nhưng không oán than, ca thán, lúc nào người mẹ cũng chăm chút, yêu thương con mình:
“Vai mẹ gầy nhấp nhô lam gối
Lưng đưa nôi và tim hát thành lời”
Còn gì thắm thiết và xúc động hơn hình ảnh người mẹ lấy thân mình làm nôi và ru con bằng lời ru từ trái tim, từ tình yêu thương thắm thiết trong lòng người mẹ. Không chỉ vậy, người mẹ còn thể hiện trực tiếp tình yêu thương của mình trong những lời ru ấm nồng tha thiết, chan chứa ước mơ và hy vọng về con trong điệp khúc:
“Ngủ ngoan a kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi!
Mẹ thương a kay”.
Và đặc biệt là trong hình ảnh so sánh:
“Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi
Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng”
“Mặt trời của mẹ” là hình ảnh ẩn dụ với hàm ý rằng con chính là mặt trời của mẹ, là động lực, là tình yêu và nguồn sống của mẹ. Hình ảnh ẩn dụ này đủ để thấy tình yêu thương của người mẹ đối với con là vô hạn, là bất tận. Niềm vui và hy vọng ngập tràn ấy cũng giống như mặt trời đã đem đến sự sống dạt dào cho cây bắp trên nương và muôn loài, vạn vật.
Tình yêu con của người mẹ Tà Ôi còn gắn liền với tình yêu “thương bộ đội”, “thương làng đói”, “thương đất nước”, tình yêu dành cho tự do, cho Bác Hồ. Tất cả gắn bó chặt chẽ, không thể tách rời trong lòng người mẹ Tà Ôi:
“Mẹ thương a kay, mẹ thương bộ đội
… Mẹ thương a kay, mẹ thương đất nước
… Mẹ thương a kay, mẹ thương làng đói”.
Cũng chính trong lời ru con của mình, người mẹ Tà Ôi cũng cho thấy ước mong, hy vọng về đứa con sẽ trưởng thành, mạnh khỏe và ấm nó:
“Mai sau con lớn vun chày lún sân
Mai sau con lớn phát mười Ka – lưi”
Đó là ước mơ bình dị mà bất cứ người dân Việt Nam nào trong thời kỳ chống Mỹ đều mong muốn con mình thực hiện:
“Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang đất nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng”
Không chỉ vậy, ước mong ấy còn là ước mong gắn với ý chí chiến đấu và khát vọng tự do cùng niềm tin vào thắng lợi của cuộc chiến đấu chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta khi ấy:
“Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ
Mai sau con lớn làm người tự do”
Nguyễn Khoa Điềm đã thành công khi vận dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ, so sánh, cách thức điệp đâu trúc, điệp vòng tao lên giai điệu thủ thỉ tâm tình như khúc hát ru thực thụ của người dân tộc Tà Ôi, từ đó khắc họa nên hình ảnh người mẹ, người phụ nữ dũng cảm kiên cường, giàu tình thương và nghĩa tình dành cho quê hương, đất nước.
Trong gian nan, vất vả của cuộc sống kháng chiến, người mẹ càng dành cho con tình yêu thương thắm thiết, càng ước mong con mau lớn khôn khỏe mạnh, trở thành công dân của một đất nước tự do, hạnh phúc. Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện tình yêu thương gắn với lòng yêu nước, tình thân chiến đấu kiên cường của người phụ nữ vùng núi phía tây tỉnh Thừa Thiên.
